Systemen de baas. Dat is het jaarthema van SBI waarbij de focus ligt op AI en sociale innovatie; hoe kan deze technologie ons verder helpen? Is er sprake van een nieuwe industriële revolutie? En hoe zorgen we ervoor dat AI in dienst staat van de mens en niet andersom?
In aanloop naar de SBI Jaarconferentie van 12 juni spreken we hierover met changemaker, tech-ondernemer en bestuurslid van Internet Society Nederland Daphne Laan, en Klaas Wagenaar, bestuurder ecosysteem bij de AI Coalitie voor Nederland.
Waar hebben we het over als we het over AI hebben?
Wagenaar: “Iedereen heeft wel een beeld bij AI, vaak gekoppeld aan voorbeelden zoals ChatGPT. Maar AI is een technologie die zich in razendsnel tempo ontwikkelt, iets waar veel mensen zich nauwelijks van bewust zijn. Voor de gemiddelde consument is AI nog vooral een soort speeltje. De echte toepassingen vinden we vooral in het bedrijfsleven, en dat is van een heel andere orde. Sommige bedrijven hebben zelfs hun eigen AI-omgeving geïntegreerd in hun bedrijfsvoering. Dit zal grote veranderingen teweegbrengen in hoe we mensen opleiden, aannemen, begeleiden en ontwikkelen binnen organisaties.”
Laan: “Eigenlijk hebben we altijd al artificiële intelligentie gebruikt om processen te vereenvoudigen. AI zat al in veel technologieën, in de eenvoudigste vorm bijvoorbeeld in de vraag: hoe kom je het snelst van A naar B? Wat we nu zien, is een exponentiële uitbreiding van die mogelijkheden, met nieuwe toepassingen die boven op die basis zijn gekomen.”
De snelle ontwikkelingen: hoe gaan we ermee om?
Laan: “Er is veel kritiek en doemdenken rondom AI, maar ik ben voorstander van een positieve benadering. Het is belangrijk om AI vanuit verschillende perspectieven te bekijken: persoonlijk, zakelijk, overheidsniveau en internationaal. Hoe gaan we om met deze nieuwe ontwikkelingen? Wees als een goede ouder voor je kinderen: wat je niet online wilt delen, moet je ook niet willen dat AI oppikt. Wees bewust van wat er online wordt gebruikt en waarvoor. Dit geldt ook voor organisaties: kun je uitleggen wat AI binnen jouw bedrijf aanstuurt? Begrijp je het zelf wel? Dit raakt aan AI-geletterdheid. Europa stelt als eis dat elke medewerker verantwoord met AI moet kunnen omgaan.”
Wagenaar: “AI moet een vast onderdeel zijn van de onboarding binnen bedrijven en organisaties. Leg helder uit wat AI is, wat het kan en wat niet, en waar je op moet letten. Zorg voor duidelijke kaders waarbinnen AI wordt gebruikt, en geef prompttraining. Want simpele vragen leveren simpele antwoorden op, maar slimme vragen kunnen tot intelligente antwoorden leiden. Het gaat erom niet alleen te leren ‘fietsen’, maar een slimmer voertuig te bouwen die beter rijdt. Kritisch denken en creativiteit zijn essentieel. Stel niet zomaar een vraag, maar vraag jezelf af waarom je die stelt.”
Het belang van reflectie, kritisch denken en het verminderen van ongelijkheid
Laan: “Een minder zichtbaar, maar belangrijk aspect is dat AI de mogelijkheid heeft om ongelijkheid tegen te gaan. We moeten aandacht blijven geven aan de positieve toepassingen van AI, bijvoorbeeld in het kader van de duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s). Denken is een menselijke kwaliteit, en hoewel systemen straks sneller en nauwkeuriger kunnen denken, blijft reflectie cruciaal. Alleen een prompt geven is een eendimensionale oefening; reflectie leidt tot betere uitkomsten.”
Wagenaar: “Reflectie is goed, maar kritisch zijn is minstens zo belangrijk. Ik maak me zorgen dat de jongere generatie niet altijd de opleiding en ervaring krijgt om kritisch te blijven op het werk dat ze opleveren. Ze kunnen verleid worden om de output van AI direct als waarheid te zien, zonder te bedenken of ze nog betere vragen kunnen stellen voor een beter antwoord zoeken. Kritisch en zelfkritisch denken, gecombineerd met reflectie, is essentieel om AI onder controle te houden.”
Laan: “Op ons platform (Laan is medeoprichter van Planetir) stimuleren we mensen om een stap extra te reflecteren bij het aanmaken van een profiel. Je zou verwachten dat AI alles juist sneller maakt, maar wij gaan juist dieper dan bijvoorbeeld LinkedIn-profielen. Dit helpt mensen beter na te denken over wat ze willen, en wij gebruiken die input om mensen en bedrijven effectiever met elkaar te verbinden. Het gaat om het vergroten van menselijkheid binnen AI. Er zit nog enorm veel potentie in deze interactie tussen mens en machine, waarbij AI op basis van jouw vragen steeds betere suggesties kan doen. Dit zal ons leven ingrijpend beïnvloeden.”
Zorgen om privacybescherming en onbewust AI-gebruik
Wagenaar: “AI wordt vaak ongecontroleerd gebruikt. Werkgevers zijn zich er vaak niet van bewust dat medewerkers teksten laten voorbereiden door ChatGPT. Die teksten worden in systemen ingevoerd, terwijl anderen denken dat ze rechtstreeks van de medewerker komen. Dit roept privacy-vragen op: waar gaat die informatie heen? We kunnen de gevolgen nog niet goed overzien.”
Laan: “Het werkt ook andersom. Mijn zoontje kreeg ooit de vraag of hij een werkstuk met AI had gemaakt, want de aanname is tegenwoordig dat AI altijd is gebruikt. We moeten een stap terug doen en nadenken over omgangsvormen: in welke situaties is het juist goed om AI te gebruiken als creatieve springplank, waarna je zelf verder werkt.”
Heeft AI vangrails nodig?
Wagenaar: “Iedereen legt zijn eigen vangrails aan. Met een prompt stel je grenzen aan het antwoord. Maar het gaat ook om privacy en data, waar nog veel werk aan de winkel is. AI wordt vaak vergeleken met de industriële revolutie, waarin werkenden het zwaar te verduren hadden.”
Laan: “Ik noem het liever een renaissance dan een revolutie. Ik wil de menselijkheid terugbrengen in technologie. Ontwikkelingen mogen niet eenzijdig zijn, maar moeten waarden en ethiek bevatten. Designprincipes en waarden moeten onderdeel zijn van het ontwikkelproces. De informatietechnologie begon ooit met idealisme: informatie toegankelijk maken voor iedereen. Dat is deels gelukt. Nu zitten we in een proces waarin we vooral slimme toepassingen ontwikkelen op bestaande technologie. Dit is een bewuste ontwikkeling voor de komende tien jaar.”
Welk perspectief zie je?
Laan: “Ik zie een hoopvol perspectief, want iedereen heeft een rol. Of je het nu vangrails noemt bij het prompten, of bewustzijn binnen productontwikkeling, het gaat om verantwoordelijkheid nemen. AI vergroot de keuzes die wij maken. Menselijkheid moet daarin centraal staan.”
Wagenaar: “Ik zie AI als een revolutie, maar het is goed dat we nu even gas terugnemen. De techniek ontwikkelt zich razendsnel, en we moeten nadenken over de lange termijneffecten op de werkende bevolking. Iedereen vreest dat niet-kenniswerkers het slachtoffer worden, maar dat is onzin. Vakmensen blijven onmisbaar, maar opleidingen en werkomgevingen zullen veranderen. De industriële revolutie was kapitaal gedreven, dat is nu gelukkig anders. We moeten zorgen voor goed beleid, en dat kan de overheid niet alleen. Opleidingsinstituten, wetenschappers en het bedrijfsleven moeten samenwerken.”
Samenwerking en verbinding
Laan: “Helaas zijn er veel bubbels ontstaan op internet, waardoor mensen steeds meer in hun eigen omgeving blijven. Het is cruciaal om die losse netwerken te verbinden. In een polariserende wereld is het belangrijk om het midden te versterken en samenwerking te zoeken. Niemand is eigenaar van een ecosysteem; het ecosysteem is eigenaar van zichzelf. Door ecosystemen met elkaar te verbinden, nationaal en Europees, ontstaan nieuwe kansen. Dit gesprek is al gaande en geeft hoop.”
Wagenaar: “In mijn nieuwe functie spreek ik veel mensen uit verschillende sectoren. AI blijkt een verbindend toverwoord. Mensen staan open en zijn nieuwsgierig. Als we die houding vasthouden en goed begeleiden, kan er veel goeds uit voortkomen. We moeten samen aan de slag om AI op een verantwoorde manier te integreren.”
Waar hoop je op?
Laan: “We willen ook winst boeken voor de aarde. AI en het netwerk dat we bouwen kunnen helpen ongelijkheid tegen te gaan en mensen een rol te geven. Ik hoop dat we zo mensen kunnen mobiliseren om hun positieve bijdrage te leveren.”
Wagenaar: “AI biedt een enorme innovatieve kracht, met mogelijkheden die we nu nog niet kunnen bedenken. Wereldwijd wordt veel innovatie ontsloten. Hopelijk kunnen we daar de goede dingen uit halen en de minder goede vermijden. De potentie is enorm, maar vangrails blijven cruciaal.”
Foto: Seth Carnill